Tadeusz Pawlas (ur. 6 marca 1891 w Dzikowie, zm. 13 stycznia 1953 w Gdańsku) – porucznik Legionów Polskich, profesor doktor habilitowany nauk medycznych. Syn Waleriana – lekarza i Anny z domu Skórkowska – urzędniczki.
W 1901 rozpoczął naukę w III Gimnazjum im. Jana Sobieskiego w Krakowie. 5 czerwca 1909 uzyskał z odznaczeniem świadectwo dojrzałości i podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie studiów pobierał stypendium Leopolda Rolanda.
18 sierpnia 1914 wstąpił do oddziału Józefa Piłsudskiego. Został lekarzem w II batalionie 3 pułku piechoty Legionów. Wziął udział w kompanii karpackiej, bukowińskiej, besarbskiej i wołyńskiej. 4 marca 1915 uzyskał stopień doktora wszech nauk lekarskich na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. 16 maja 1915 otrzymał nominację na stopień podporucznika, a 15 grudnia 1915 awans na stopień porucznika. W grudniu 1916 został lekarzem w 2 pułku ułanów Legionów Polskich. W czasie służby w Legionach wykonał wiele zdjęć. Zaproponował innym fotografom w mundurach utworzenie agencji fotograficznej. Nazwano ją Spółdzielnią Fotograficzną. Była to pierwsza polska agencja fotograficzna działająca na froncie. Część jego zdjęć ukazała się w wydanym w 1934 Albumie Legionów Polskich. W lecie 1917, po kryzysie przysięgowym i rozwiązaniu Legionów, z większością legionistów II Brygady wstąpił do Polskiego Korpusu Posiłkowego.
W lutym 1918 został internowany przez Austriaków w Witkowicach pod Krakowem. W kwietniu 1918 został zwolniony. Po miesięcznym przeszkoleniu w Klinice Okulistycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego objął stanowisko dyrektora szpitala trachomatycznego dla dzieci chorych na jaglicę w Oświęcimiu. 1 października 1918 został asystentem w Klinice Dermatologicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W początkach listopada 1918 wstąpił do Wojska Polskiego, obejmując funkcję lekarza pułkowego w 2 pułku szwoleżerów. 15 listopada 1918 otrzymał awans na stopień kapitana. 13 stycznia 1919 został reklamowany i przeniesiony do rezerwy.
Wrócił do pracy w Klinice Dermatologicznej. Specjalizował się w Zakładzie Biologii i Embriologii oraz Zakładzie Farmakologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Przeglądzie Lekarskim prezentował teksty ze światowego piśmiennictwa naukowego. 9 stycznia 1923 został wybrany sekretarzem Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego. Wykładał na kursach dla lekarzy organizowanych przez Wydział Lekarski UJ. 22 lipca 1927 uzyskał habilitację na podstawie pracy Zaburzenia wydzielnicze gruczołów dokrewnych a choroby skóry. Od 1927 jako docent prywatny wykładał zagadnienia specjalne z wenerologii i dermatologii na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. 19 grudnia 1928 został wybrany do Rady Izby Lekarskiej Krakowskiej. Był skarbnikiem w Zarządzie Okręgu Krakowskiego Związku Lekarzy Państwa Polskiego. Był członkiem Lwowskiej Izby Lekarskiej. W latach 1923–1934 wielokrotnie wyjeżdżał na studia uzupełniające do Kliniki Dermatologicznej profesora Leopolda Arzta i profesora Wilhelma Kerla w Wiedniu, oraz do Budapesztu i Paryża. Odbył studia nad hodowlą krętków bladych w Instytucie im. Roberta Kocha oraz w Klinice Dermatologicznej profesora Franza Blumentala w Berlinie. Był członkiem honorowym Korporacji Studentów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego Vesalia oraz kuratore utworzonego w 1927 Akademickiego Koła Tarnobrzeżan. We wrześniu 1933 w czasie XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Poznaniu wygłosił referat W sprawie hodowli krętków bladych na pożywkach sztucznych (z pokazem hodowli). 18 grudnia 1934 otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego chorób skórnych i wenerycznych w Katedrze Chorób Skórnych i Wenerycznych, obejmując jednocześnie kierownictwo Kliniki Dermatologiczno-Syfilidologicznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Od 1937 roku był kierownikiem Aptek Klinik USB. W 1939 został dziekanem Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Stefana Batorego. Był kuratorem Akademickiego Związku Sportowego. 1 kwietnia 1935 został członkiem Wileńskiego Towarzystwa Lekarskiego. 30 czerwca 1935 został wybrany delegatem Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego na zjazd dermatologów w Budapeszcie, na którym powołano międzynarodowy związek dermatologów. W latach 1935–1936 był prezesem Wileńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego oraz członkiem Zarządu Głównego tego towarzystwa. W latach 1937–1939 był prezesem Wileńskiego Oddziału Związku Przeciwwenerycznego. Był komisarzem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Wilnie i członkiem Rady Naukowej Lekarskiej przy ZUS w Warszawie. Był przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego XI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, który odbył się w Wilnie w dniach 30 czerwca – 1 lipca 1939. Był ofiarodawcą na budowę Muzeum Narodowego w Krakowie. W 1939 po zamknięciu Uniwersytetu Stefana Batorego przez władze litewskie pracował jako lekarz ambulatoryjny w Szpitalu Św. Józefa w Wilnie. Od czerwca 1940 w czasie sowieckiej okupacji Wilna pracował jako lekarz chorób wenerycznych, a następnie kierownik naukowy urzędu do walki z chorobami wenerycznymi. Od 7 lutego 1941 był zatrudniony w Miejskim Urzędzie Zdrowia w Wilnie na stanowisku kierownika inspektoratu do zwalczania chorób wenerycznych. W latach 1940–1944 wykładał higienę i dermatologię na Wydziale Lekarskim tajnego Uniwersytetu Stefana Batorego. Był członkiem tajnej Rady Wydziału Lekarskiego. Dzięki temu, że jako ostatni dziekan Wydziału Lekarskiego USB ukrył pieczęć i blankiety dyplomów, wielu z absolwentów podziemnego uniwersytetu otrzymało legalne, oryginalne dyplomy. W maju 1944 wyjechał do Warszawy i objął stanowisko ordynatora oddziału skórno-wenerycznego Szpitala Św. Łazarza. Po upadku powstania znalazł się w Milanówku, gdzie otworzył laboratorium wenerologiczne. W listopadzie 1944 zamieszkał w Zakopanem, gdzie kierował ambulatorium Czerwonego Krzyża.
14 lipca 1945 przybył do Gdańska. Zorganizował od podstaw Katedrę i Klinikę Dermatologii i Wenerologii na tworzącej się Akademii Lekarskiej. 18 sierpnia 1945 został kierownikiem Kliniki Chorób Skórnych i Wenerycznych. Korzystając z międzynarodowych kontaktów uzyskał pomoc od UNRRA i szwedzkich placówek medycznych w zakresie wyposażenia w podstawowy sprzęt i aparaturę medyczną. 7 grudnia 1946 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. W latach 1946–1947 był prodziekanem, a w latach 1947–1948 dziekanem Wydziału Lekarskiego Akademii Lekarskiej w Gdańsku. Jako wybitny znawca wenerologii położył duże zasługi w praktycznej walce ze swoistym echem wojny – plagą chorób wenerycznych na Wybrzeżu Gdańskim. Jako specjalista wojewódzki kierował również pracą w dziedzinie doskonalenia zawodowego lekarzy dermatologów i średniego personelu medycznego.
Jego badania naukowe dotyczyły dermatologii i wenerologii. Był prekursorem stosowania penicyliny przy leczeniu kiły i rzeżączki. Opracował własną metodę leczenia kiły penicyliną łączoną z bizmutem. Jego dorobek naukowy to ponad 40 publikacji w języku polskim, francuskim, angielskim i niemieckim. Napisał kilka książek z zakresu wenerologii – W sprawie czarnego pigmentu w organizmach (1926), Zaburzenia wydzielnicze gruczołów dokrewnych a choroby skórne (1927), Nowoczesne leczenie rzeżączki (1949), Doświadczenia własne w leczeniu kiły penicyliną i bizmutem (1950), Rzeżączka u mężczyzn (1954). Był autorem rozdziałów Grzybica sporotrychowa oraz Grzybica drożdżowa w podręczniku Choroby zakaźne (Warszawa 1937) a także rozdziału Rola skóry i błon śluzowych w obronie ustroju przed zakażeniami w podręczniku Ostre choroby zakaźne profesora Stanisława Wszelakiego (Warszawa 1952–1957). Należał do współorganizatorów akcji zwalczania chorób wenerycznych w Polsce. Był członkiem Komitetu Redakcyjnego Przeglądu Dermatologii i Wenerologii. Był promotorem kilku prac doktorskich.
Był uzdolnionym pianistą. Ukończył Konserwatorium Muzyczne w Krakowie w klasie Jerzego Lalewicza. Dalsze studia muzyczne kontynuował u Henryka Malcera w Warszawie i Stanisława Szpinalskiego w Wilnie.
Zmarł 13 stycznia 1953 w Gdańsku. Pochowany na Cmentarzu Srebrzysko we Wrzeszczu.
Odznaczony Krzyżem Niepodległości, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Orderem Polonia Restituta III klasy i austriackim Wojskowym Medalem Zasługi.
Był żonaty (18 lutego 1918) z Wiktorią z domu Kamińska primo voto Bulzacka. Małżeństwo było bezdzietne. Przez pewien czas opiekował się swoją bratanicą Alicją, która u niego poznała swojego przyszłego męża – Zbigniewa Oniska, jego ucznia, późniejszego wybitnego profesora dermatologii.
Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega – Zamek Tarnowskich w Dzikowie
ul. Sandomierska 27
39-400 Tarnobrzeg
https://web.archive.org/web/20180417061119/http://www.mhmt.pl/wystawy/wystawa-czasowa-zamek/395-legionowe-kadry-narodziny-polskiego-reportau-wojennego.html
(źródło: Słownik Legionistów Tarnobrzeskich – Bogusław Szwedo)
.jpg) |
| Tadeusz Pawlas (1891–1953) |
 |
| Foto: Tadeusz Pawlas |
